Właściwie Zygmunt Saski-Sas, urodzony 27.04.1842 r. we wsi Bizoręda, w świętokrzyskiem. Wywodził się z ziemiańskiej rodziny pielęgnującej wartości patriotyczne. Był synem Jana Saskiego, dzierżawcy Rudy Strawczyńskiej oraz Jozafaty z Żeromskich. Ojciec Jan działał w okresie powstania styczniowego w Organizacji Narodowej, za co został aresztowany i był przetrzymywany w więzieniu w Kielcach przez ponad rok. Rodzina wykupiła go z więzienia łapówką wręczoną generałowi Ksaweremu Osipowiczowi Czengieremu (10 tys. Rubli).
Udział Zygmunta Saskiego w powstaniu styczniowym jest dobrze udokumentowany. Znajduje to potwierdzenie w piśmie wystosowanym przez niego do Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości z 14 sierpnia 1931 r.
Dowiadujemy się z niego, że Zygmunt w czasie wybuchu powstania styczniowego był w Warszawie, gdzie wstąpił do tajnej organizacji. Został skierowany do Radomia, do Klasztoru Bernardynów, gdzie złożył przysięgę. Pierwszy rozkaz kierował go w okolice Sosnowca do oddziału Apolinarego Kurowskiego. W Kielcach dołączył do niego jego młodszy brat Gustaw – niespełna 16. letni młodzieniec. Wraz z bratem chrzest bojowy przeszedł w potyczce ze strażą graniczną. Z oddziałem Kurowskiego poruszał się między Sosnowcem, Olkuszem i Miechowem. Wziął też udział w krwawej bitwie miechowskiej 17 lutego 1863 r. Po przegranej wstąpił do oddziału Z. Chmieleńskiego. Tutaj służył w kawalerii dowodzonej przez Jana Mazarakiego.
24 września 1863 r. po przegranej pod Rudnikami, uciekając z pola bitwy ginie brat Zygmunta Gustaw zasiekany przez Kozaków.
Zygmunt walczy dalej. Uczestniczy w bitwie pod Górami Pińczowskimi zostaje ranny. Później ze względu na kontuzje uniemożliwiającą mu czynny udział w powstaniu, wyjeżdża do Warszawy i tam angażuje się w produkcję ładunków wybuchowych.
Po upadku powstania styczniowego ukrywa się, a po ogłoszonej amnestii wraca w rodzinne strony.
Po 1918 r., kiedy Polska uzyskała niepodległość, Zygmunt Saski – Sas, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym został wprowadzony do Imiennego Wykazu Weteranów Narodowych 1831, 1848 i 1863 roku (Dz. Personalny Nr 10/1921 poz. 1981).
W 1930 r., w uznaniu zasług Zygmunt Saski – Sas, weteran 1863r. otrzymał Krzyż Niepodległości ( MP 260/1930, poz. 31).
Zmarł 19.12.1935 r. w wieku 93 lat i został pochowany na cmentarzu parafialnym w Ostrowcu przy ul. Denkowskiej.
Źródło:
- http://powstanie1863.zsi.kielce.pl/index.php?id=n20
- ŻN, za Monitor Polski 260/1930
- Noyszewski-Piołun, S. Stefan Żeromski: dom, dzieciństwo i młodość, Warszawa, Kraków 1928
MF
